Teresa Cardoso Ribeiro, programmamanager Datalogica en Digitale Zorg bij Zorginstituut Nederland: “Hoe kunnen overheid en zorgautoriteiten ondersteuning bieden aan ervaren vernieuwers die laten zien hoe de digitale vernieuwing van de zorg wel kan, als gids in plaats van ’kan niet, mag niet, gaat niet, weet niet’? En hoe kan je juist binnen de bestaande kaders de belemmeringen leren herkennen om te leren wat exemplarisch is?” Dat is het idee achter de ZorgZandBak : geef zorginnovators, zorgaanbieders en bedenkers van innovaties, die bestaande diensten en producten combineren met technologie, de ruimte om de zorg echt te vernieuwen. Niet door alleen het bestaande te digitaliseren, maar met digitaal ook de zorg anders te doen. En leer van die trajecten door open het gesprek aan te gaan en lessen te delen met vragen als: hoe werkt het, voor wie wel en wie juist niet, wanneer kan, mag en willen we het ook, wat is er voor nodig en wie is verantwoordelijk voor de uitvoering? Geïnspireerd door de Britse ervaringen met sandboxing in de financiële sector en de zorgsector, gaat de ZorgZandBak van start.

De initiatiefnemers van de ZorgZandBak ontwikkelen samen met innovators een ‘sandbox-methode’. Zo hopen ze te leren hoe innovators meewind te geven, en systeempartijen houvast en instrumenten te bieden om beleid, kaders, titels, en wet- en regelgeving passend te maken. Wat is sandboxing? Met de sandbox-methode gaan de deelnemers met concrete praktijkvoorbeelden van innovaties op zoek naar de exemplarische belemmeringen en mogelijkheden in het systeem en daarbuiten. De deelnemers vertegenwoordigen het complete systeem. In dit geval waren betrokken: Zorginstituut Nederland, Nederlandse Zorgautoriteit (NZa), ministerie van VWS, IGJ als onafhankelijke kennispartner, Zorgverzekeraars, ACM, AP, financiers en natuurlijk de zorgvernieuwers zelf. De zorgvernieuwers zijn zorgaanbieders, techontwikkelaars, burgers die voor zichzelf of dierbaren innovaties ontwikkelen. Samen zijn zij nagegaan welke verandering nodig zijn in beleid en wet- en regelgeving om goede en verantwoorde digitale transformatie van de zorg mogelijk te maken. Daarbij wil de ZorgZandBak zich richten op het volgen van de innovatie en op de condities voor een nieuw te ontwerpen zorgproces. Daarbij geldt ‘digitaal’ ook als uitgangspunt en niet alleen als hulpmiddel binnen het bestaande systeem. Dus echt andere dingen doen en niet alleen procesoptimalisatie door digitalisering. In de praktijk leren wat daarover al bekend is en wat er nodig is om het als overheid landelijk te faciliteren en reguleren. Het proces krijgt vier stappen: Ontmoeten Innovators melden zich op eigen initiatief aan als voorbeeldcasus voor de ZorgZandBak . Als zij dat doen, gaan zij zelf na of zij voldoen aan de gestelde basisvoorwaarden. Hieronder staan enkele van die innovators uitgelicht. Ontrafelen Op basis van de aangemelde voorbeelden uit de praktijk en aanvullende interviews met de initiatiefnemers van de praktijkvoorbeelden brengt de ZorgZandBak de exemplarische knelpunten en barrières in beeld rondom de implementatie en opschaling van passende digitale zorg. Denk daarbij aan deelgebieden zoals richtlijnen en kwaliteit, toegang tot digitale zorg en rechtmatigheid. Aan financiering en bekostiging, omdat innovatie vaak een sluitstuk is in de financiering bij zorginstellingen. En ook aan organisatie en samenwerking, omdat het vaak ontbreekt aan de voorwaarden voor effectieve samenwerking tussen zorg en het sociaal domein. Overheid en innovators pakken knelpunten vaak niet op, omdat het lijkt alsof het steeds op zichzelf staande problemen betreft. Elk voorbeeld lijkt dan een incident. Door een open oproep te plaatsen en patronen en structuren in de knelpunten te herkennen, kan de ZorgZandBak clusteren en laten zien dat de knelpunten exemplarisch zijn. Zo groeit het besef dat overheid en innovators welke knelpunten structureel moeten aanpakken, en wie de aangewezen partij is om dat te doen. Ontdekken & oplossen Welke veranderingen in beleid, en wet- en regelgeving zijn nodig om bestaande, knellende kaders te verkleinen? Of om nieuwe kaders voor goede en verantwoorde digitale transformatie van de zorg mogelijk te maken? Dat doet de ZorgZandBak met ‘het hele systeem aan tafel’: innovators en zorgaanbieders, samen met systeemspelers zoals Zorg in Natura, Nederlandse Zorgautoriteit, Ministerie van VWS, Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd en financiers. Vaak zijn de knelpunten voor niemand nieuw. Toch blijkt het lastig om er holistisch en systemisch naar te kijken en op te acteren. In deze fase selecteert de ZorgZandBak innovators met exemplarische vraagstukken met de bedoeling om zoveel mogelijk goede praktijkvoorbeelden verder te helpen. De ZorgZandBak biedt geen maatwerk, maar verwijst innovators als dat nodig is door naar aangewezen partijen, zoals het programma Zorg voor Innoveren. Ordenen & opschalen In de laatste fase gaat het om het delen van nieuwe oplossingen en kennis. En om het monitoren van zowel de realisatie van de oplossingsrichtingen als de noodzakelijke aanpassingen of toevoegingen aan wetgeving, kaders, infrastructuren, standaarden enzovoorts. Daarnaast is het belangrijk om organisaties te informeren als zij baat hebben bij de vastgestelde oplossingsrichtingen.

Het doel van de ZorgZandBak was om proactief bij te dragen aan het normaliseren van digitale zorg, dwars door de verschillende zorgsectoren heen. En om het veld te versterken bij het organiseerbaar maken van digitale zorg als integraal onderdeel van goede zorg. De ZorgZandBak zou zichzelf overbodig maken als alle partijen binnen het systeem de werkwijze zouden overnemen: - Zij agenderen de lessen opgedaan binnen de ZorgZandBak formeel binnen de lijnorganisatie en bestaande interorganisationele overleggen tussen de zorgautoriteiten en VWS. - Zij helpen de voorgestelde oplossingen te concretiseren. - Zij fungeren als breekijzers wanneer bestaande belangen conflicteren met de noodzakelijke verandering. Hiervoor is nodig dat alle partijen elkaar doorlopend opzoeken en weten hoe nieuwe exemplarische knelpunten op te lossen zonder ZorgZandBak. Door veranderingen niet alleen technisch, maar waar nodig ook politiek-bestuurlijk te agenderen en met oplossingen voor de langere termijn komen, voorbij pilots, maatwerk of tijdelijke regelingen. Daarvoor is nodig dat alle betrokken partijen bereid zijn om met een open houding samen ‘hardop denkend’ het voorliggende vraagstuk te ontrafelen en met elkaar in beeld te brengen wie wel deel van de oplossing heeft. Het regulier implementeren van ‘het hele systeem aan tafel’ is een te grote uitdaging gebleken. Systeempartijen, innovators en betrokkenen met het burgerperspectief hebben wel samengewerkt om tot een exemplarische probleemanalyse en generieke oplossingen te komen. Concluderend: net als het systeem is de projectgroep van de ZorgZandBak vast komen te zitten. Zo heeft de ZorgZandBak nog niet voor alle casussen een doorbraak gerealiseerd, voorbij de probleemanalyse. De initiatiefnemers hebben wel veel inzichten verschaft en goed zichtbaar gemaakt dat er een noodzaak is voor een kennisinfrastructuur waarmee we obstakels door wet- en regelgeving politiek agenderen en in de praktijk daadwerkelijk aanpakken. Het is ook gelukt om slimme, duurzame kenniscoalities te vormen met implementatiekracht, en bereidheid om samen onderzoekend te implementeren. Dit lijkt een veelbelovende weg om meer impact te realiseren en het systeem op kortere termijn lerend te verbeteren met echte verandering als doel.