Patiëntengroepen proberen al langer om op een structurele manier zelf bij te dragen aan hun herstel, onder meer door zelfgekozen interventies. Het doel van het consortium is om met een subsidie een nieuw onderzoeksprotocol te ontwikkelen en te testen. Hierin smelten twee gerelateerde voorstellen samen: één van het AMC en de ander van patiëntenorganisatie MD|OG. Immunoloog bij het Amsterdam UMC Anje te Velde en directeur van MD|OG Gaston Remmers: “Ons gezamenlijke voorstel behelsde een gestructureerde aanpak om te ‘Leren Vissen’ in de zee van data en waar- nemingen die patiënten dagelijks doen rondom hun gezondheid. We richtten ons daarbij op mensen met chronische vermoeidheid, die tevens darmklachten hebben. Dat is een grote groep mensen waarvoor nu nauwelijks een interventie beschikbaar is, terwijl deze mensen wel van alles proberen, bijvoorbeeld om hun immuunsysteem te versterken.” Remmers vervolgt: “Het op te stellen protocol moest collectieve kennisontwikkeling mogelijk gaan maken op basis van door burgers ontworpen gezondheidsexperimenten. Deze mensen zijn onderzoekend en proberen dingen uit. Wetenschappers kunnen de overgrote meerderheid van deze experimenten echter niet gebruiken, omdat zij de wetenschappelijke nauwkeurigheid niet voldoende vinden. Ook passen deze burgers niet in de typische gerandomiseerde klinische onderzoeken, die gebruikelijk vereist zijn voor de meeste medische onderzoeken. Het gevolg is dat in de praktijk veel laagdrempelige en potentieel bruikbare interventies geen kans krijgen, terwijl aan de andere kant patiënten doorgaan met mogelijk schadelijke interventies.” Patiënten, onderzoekers, de externe reviewers en de financiers onthalen het projectvoorstel dan ook met vurig enthousiasme, de verwachtingen zijn groot. De groep gaat aan de slag om een proof-of-concept te produceren: laten zien dat onderzoek van individuele burgers rondom hun eigen gezondheid niet alleen waardevolle inzichten voor henzelf oplevert, maar ook voor kennisontwikkeling.

Gebruikelijke randomised controlled trials (RCT’s) proberen het aantal interacterende factoren te reduceren tot een hanteerbaar en gestandaardiseerd aantal. Doordat de uitkomsten van deze onderzoeken patiënten weinig heil bieden, stelt MijnEigenOnderzoek een alternatief perspectief voor: laat de complexiteit bestaan en documenteer relevante parameters. Binnen deze benadering is het doel niet zozeer om onmiddellijk bewijs voor effect op te leveren, het project wil een gestructureerde manier om betere hypotheses voor bevestigend vervolgonderzoek te genereren. Het consortium werk daartoe de aanpak uit in drie fundamentele stappen: 1 een robuust monitoringssysteem: patiënt onderzoekers kiezen onder begeleiding van een arts voor een interventie. Zij definiëren eigen relevante uitkomstmaten en houden deze bij in een app 2 een data-analyse om homogene subgroepen van zogeheten ‘responders’ en non-responders’ te identificeren 3 een klassiek gerandomiseerd onderzoek onder een van de geïdentificeerde subgroepen om het veronderstelde effect van een van de interventies te objectiveren Daarmee was de aanpak sluitend en levert Mijn- EigenOnderzoek het beoogde proof-of-concept op voor een veilige manier van onderzoek doen met interventies die patiënten zelf kiezen en monitoren. Een prachtig voorbeeld van citizen science. Bij de uitwerking van het proof-of-concept blijkt dat er wettelijk gezien een beoordeling door een medisch-ethische toetsingscommissie (METC) noodzakelijk is. De commissie wijst het eerste voorstel resoluut af. Remmers: “We zijn toen teruggekomen met een heel scherp tweede voorstel. Dat hebben we bij een andere METC ingediend, omdat we erg veel paternalisme ervoeren aangaande het patiëntenperspectief bij de eerste METC.”

De formele rol van een METC blijkt onwrikbaar: Remmers: “Uiteindelijk moesten we ons voegen in slechts twee opties: ofwel je maakt er een zuivere RCT van, ofwel je kiest voor observationeel onder- zoek. Terwijl we juist op dit terrein wilden innoveren, wij hadden een mengvorm uitgedokterd.” Ook de tweede METC oordeelt echter afwijzend, met een uitgebreide motivatie. “We ervoeren hierin sterk dat een methodologisch afwijkende opzet al snel vraagtekens oproept over de ethische kant,” vervolgt Remmers. “Wij vertrokken vanuit een andere ethiek, die ook om andere methodiek vraagt. De gangbare ideeën hierover, hoe respectabel ook vanuit de taakopvatting van een METC, deden onze aanpak de das om.” Anderhalf jaar later, na twee mislukte pogingen om toestemming te krijgen van medisch-ethische beoordelingscommissies, besluiten financiers en consortiumpartners het project te staken. De spanningen tussen de consortiumpartners en beoordelingscommissies zijn te groot gebleken. Zij hebben elkaar niet kunnen vinden in hun opvattingen en zorgen over ethiek, methodologie en gezondheid. Het project dacht een weg gevonden te hebben tussen onverenigbare noties op velerlei vlak, maar het is niet gelukt de paradoxen te overstijgen. MijnEigenOnderzoek heeft na het stoppen nog enkele mooie bijeffecten opgeleverd.